Thursday, May 17, 2012

шүлгийн нэг мөр

Японы яруу найрагч, зохиолч, орчуулагч Шүнтаро Таникава гэж мундаг алдартай хүн ажээ. Энэ хүний 生きているということ гэсэн шүлэг бага сургуулийн 6 дугаар ангийн сурах бичигт байдаг юм байна. Энгийн үгтэй хэрнээ сайхан шүлэг. Энгийн хэллэгтэй болохоор орчуулмаар санагдавч даанч шүлэг гэдэг миний хувьд хүршгүй хайрхан юм аа. Базарваань хумпад гэж.

生きているということ

いま生きているということ
それはのどがかわくということ
木もれ陽がまぶしいということ
ふっと或るメロディを思い出すということ
くしゃみすること
あなたと手をつなぐこと
生きているということ
いま生きているということ
それはミニスカート
それはプラネタリウム
それはヨハン・シュトラウス
それはピカソ
それはアルプス
すべての美しいものに出会うということ
そして
かくされた悪を注意深くこばむこと
生きているということ
いま生きているということ
泣けるということ
笑えるということ
怒れるということ
自由ということ
生きているということ
いま生きているということ
いま遠くで犬がほえるということ
いま地球がまわっているということ
いまどこかで産声があがるということ
いまどこかで兵士が傷つくということ
いまぶらんこがゆれているということ
いまいまが過ぎてゆくこと
生きているということ
いま生きているということ
鳥ははばたくということ
海はとどろくということ
かたつむりははうということ
人は愛するということ
あなたの手のぬくみ
いのちということ

Интернэтээс англи орчуулга харлаа, тэгтэл зохиолч, яруу найрагч, орчуулагч Аюурзана вэбблогтоо орчуулсан байхыг оллоо.

Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Ам цангахын,
Алтрах нарнаа гялбахын нэр.
Дууны ая санаанд орохын,
Гэнэт найтаахын,
Дулаахан гараас чинь хөтлөлцөхийн нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Оодон банзал ширтэхийн,
Оддыг ажихын нэр.
Иохан Штраусс,
Пикассо,
Альпын нуруу,
Юм бүхнээс сайхныг олж харахын нэр.
Ужид хүслээс ангижрахын нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Уйлж чадах,
Инээж чадах,
Уурлаж чадах
Эрх чөлөөний нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Нэгтээ нохой хуцаж,
Дэлхий тэнхлэгээ эргэж,
Нэгтээ хүн төрж,
Цэрэг эр шархдан унаж,
Хаа нэгтээ яг одоо хоосон савлуур хойш урагш ганхаж,
Хайран энэ л одоо цаг элж үгүй болохын нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Далавчаа шувуу дэвэхийн,
Давалгаа түрэх татрахын нэр.
Бутны ёроолоор төөлүүр хорхой мөлхөхийн,
Бусдыг хайрлахын нэр.
Алганд мэдрэгдэх гарын чинь илч!
Аяа, амьд яваа минь ердөө л үүний хүч.

 Ёстой сайхан орчуулсан байгаа биз дээ.
Энд харин нэг л мөрөн дээр уншигчийн хувьд жаахан бодож суулаа.
"Оодон банзал ширтэхийн," гэсэн мөр. Япон шүлгийн мөрийг шууд орчуулбал "Оодон банзал" гэсэн байх бөгөөд "ширтэх" гэдэг үг байхгүй байгаа юм. Бодоод үзэхэд, "амьд явна гэдэг, энэ бол оодон банзал" гэж орчуулахаар нэг л дутуу. Оодон банзал, Штраусс, Пикассог зэрэгцүүлнэ гэдэг сонин. Тэгэхээр Аюурзанын орчуулснаар "оодон банзал өмссөн охидыг ширтэж, нүд баясгах, сэтгэл хөөрөх" мэдрэмж амьд явахыг мэдрэх бас л нэг баясгалан мөн шүү. Яруу найрагч нь ч эрэгтэй хүн болохоор, ингэж утгыг нь задалж ойлгоход болмоор.
Гэхдээ, нөгөө талаас энэ шүлэг бага ангийн сурах бичигт байдаг, бас эмэгтэйчүүд уншаад юу гэж ойлгох вэ гэсэн талаас нь бодоод үзэхээр арай өөрөөр  тайлбарлаж болмоор санагдлаа. Энэ шүлэг 1960-аад онд бичигдсэн аж. Тэр үед олон улс оронд бүсгүйчүүд өвдөгнөөс дээш, оодон банзал, даашинз өмсөж эхэлсэн байдаг. Гуяа хасаа гаргаж, ийм хувцас өмсөнө гэдэг цоо шинэ үзэгдэл. Тэр үеийн бүсгүйчүүдийн оронд өөрийгөө тавиад бодохоор, богино даашинз, банзал өмсөхөд маш их зориг, зүрх орохоос гадна өмссөн хойно догдлоод л, хөөрөөд л, баярлах, ичингүйрэх зэрэгцээд  л гүйх байх. Яг тэр мэдрэмж гоё. Тийм хувцас өмссөн бүсгүйчүүд эргэн тойронд гүйлдээд ирэхэд эрчүүдийн нүд баясан хөөрнө. Бас гоё. Шинэ зүйлийг зориглон хийх  зүрх, догдлол, хөөр баяр, ичингүйрэх зэрэг олон мэдрэмжийг "оодон банзал" гэсэн үгээр илтгэх гэсэн юм болов уу. Пикассогийн бүтээл хараад нүд баясгах, Штрауссыг сонсоод чих баясах, оддыг ажиж мөрөөдөлд автахтай адилхан гоё мэдрэмж...
...гэж бодогдож, ганц мөрний утгыг өөрийнхөөрөө ойлгосноо тэмдэглэл болгов.

Жич. Би ингээ л бодоо л ойлгосон чинь магадгүй Таникава найрагч "оодон банзал ширтэхийн нэр" гэсэн утгаар бичсэн байж ч болох. Шүлгийг уншсан хүн бүр өөрийнхөөрөө ойлгож мэдэрч явдаг байх даа.


 



    

Thursday, May 10, 2012

ганц хоёр хайкү


Японы шүлгийн төрөл хайкүг уншиж, ойлгож, дотроо төсөөлөхөд амаргүй ажээ.  Японы байгаль, цаг уур, заншил, түүхийг мэдэж байж л ойлгож мэдэрч чадах м. Миний хувьд хайкүг уншаад үнэндээ аан гээд өнгөрөхөөс дотор нь орж, мэдрэхэд мэдлэг дутагдаад суухаас өөр шид алга. Харин хайкү судалсан хүнтэй хамт суугаад уншаад яриулаад эхлэхээр хайкү гайхалтай, гайхамшигтай аугаа юм гэж ойлгож эхэлж байна.

Ингээд ганц хоёр хайкү орууллаа.

旦よりしづかに眠り春深し 
 Ашита ёри  (5 үе)
шизүкани нэмүри (7 үе)
харүфүкаши (5 үе)


Өглөөний нар мандах үеийн намуун мөчөөс
илүү амирлангуй хаврын сүүл цаг (утгачилбал)
гэсэн утгатай.

Японы хавар Монголын хавар шиг хавсрагатай, хүйтэн салхилсан, олон янзын ааш зантай биш. Энэ хайкүг дотроо мэдрэе гэвэл Японы хаврыг төсөөлөхгүйгээр бүрэн ойлгохгүй юм шиг байгаа юм.  Дулаахан, намуун. Өглөө нар мандах үе, манан будан дундах ногоон уулс, модод. Чив чимээгүй мөч. Түүнээс ч илүү аниргүй, намуун хаврын сүүлийн өдрүүд....Японы хавар нэг иймэрхүү ажээ.

Хоёр дахь хайкү бол:


ゆく春や蓬が中の人の骨

 Юкү харү я
Ёмогига накано
хито но хонэ


Холдон одох хаврын өдөр,халиуран ургасан эгэл шарилж дунд хүний хувхай яс хөлний дор тээглэнэ гсэн утгатай.

Японы Тоохокү буюу хойд нутгийг голлон хамарсан аймшигт Тэнмэй но Дайкикин гэж нэрлэгдсэн өлсгөлөн 1782-1788 онд болсон юм. Японы түүхэн дэх хамгийн том өлсгөлөнгийн үе. Албан бус байдлаар 1 сая хүн нас барсан гэсэн байдаг. Тэр үеийн түүхийг уншвал зүүдэнд ормоор аймаар. Маш олон хүн үхэж үрэгдэж, цогцос нь хаа сайгүй үлдэж хоцорч. Өлсгөлөнгийн дараа Эномото Сэйфү хэмээхЯпоны алдартай хайкү шүлэгч эмэгтэй хандмаа тэр нутгийг бадарчлан тойрч явахдаа энэ хайкүг бичжээ. Хавар өвс ногоо өтгөн ургаж, тэр дунд эгэл шарилж халиурсан уулын бэлээр алхаж явтал, хөл дор нь тэр өлсгөлөнгийн үед үхэж одсон хүний хувхай яс таарах мөч. Эгэл шарилж  бол хоол хүнсэнд хэрэглэдэг ургамал. Тэгээд Сэйфүгийн энэ мөрийг уншихад, тэрхүү өлсгөлөнгийн үеийг төсөөлж, эгэл шарилж ч ургахгүй, идэх юмгүй өлсөж үхсэн хүнийг бодож, тэрхүү аймшигт үе түүх болж үлдэн, цаг сайхан болж, харин уг гашуун мөчийг сануулж хүний яс энд тэнд хэвтэнэ. (жич. Ёмоги гэх ургамлыг дур мэдэн эгэл шарилж гэчихлээ. Жинхэнэ албан ёсны нэр нь мэддэг хүн хэлээрэй)

Эхлээд энэ хайкүг уншихад юу гэчих вээ гээд ойлгохгүй өнгөрсөн ч, түүхийг нь уншаад ирэхээр хайкүгийн гайхамшиг нь тодорно. Ёстой л мэдэхгүй хүнд эрээн цоохор л байлаа.

За, дараа өөр хайкү уншаад ойлгохоороо бичье дээ.