Нацүмэ Соосэки

Эхний өдрийн зүүд

Ийм нэгэн зүүд зүүдлэв

Гараа урдаа эвхчихээд олбог дээр сууж байтал хажууд дээш харан хэвтэх бүсгүй “амьсгаа хураах цаг иржээ” гэж намуун дуугаар хэлэв. Бүсгүйн урт гэзэг дэр бүрхэж, тэр дунд зөөлөн төрхтэй, зууван цагаан царай нь тодорно. Цав цагаан хацар нь үл ялиг улаа татна. Уруулын өнгө нь хэлүүлэлтгүй улаан. Яаж ч байсан амьсгал хурааж буй хүн лугаа үл харагдана. Гэтэл бүсгүй намуухан дуугаар “би удахгүй үхнэ” гэж тод гэгч нь хэлэв. Нээрээ үхчих вий дээ гэж бодогдоод ирэв. Тэгээд “үнэн үү? удахгүй үхнэ гэж үү?” гэж байдлыг нь шинжин дээрээс нь тонгойн харж асуулаа. Тийм ээ гэж хэлэнгээ бүсгүй нүдээ том нээв. Үл мэдэг нулимс гүйлэгнэсэн нүд байлаа. Урт дэрвэгэр сормуус, хав хав нүд. Тэрхүү хар нүдний угт би өөрийнхөө тусгалыг олж харав.

Миний дүр нэвт тусаж харагдах хар нүдий нь ширтэн “ингээд үхчих юм гэж үү?” гэж бодлоо. Тэгээд хацарт нь амаа ойртуулан “Үгүй байлгүй дээ. Бие чинь зүгээр үү?” гэж асуулаа: Бүсгүй хар нүдээрээ ширтсэн хэвээр “амьсгаа хураах болжээ. Арга алга даа” гэж аяархан хариуллаа.      

Намайг харж байна уу гэж ойртон асуувал “харалгүй яахав. Хар даа, миний нүдэнд чиний царай тусаж байгаа биз дээ” гэж хөхрөн хариулав. Би дуугаа хурааж, нүүрээ холдуулав. Гараа энгэртээ зөрүүлж эвхсэн хэвээр “нээрээ үхчих юм байх даа” гэж бодлоо.

Хэсэг байснаа, бүсгүй дахин ам нээлээ:

“намайг үхвэл булшилж оршуулаарай. Томоос том хясааны хавтас ясаар нүх ухаарай. Тэнгэрээс бууж ирэх оддын хэлтэрхийг булшин дээр тавиарай. Тэгээд дэргэд нь намайг хүлээгээрэй. Би чамтай уулзахаар эргэж ирнэ”

Хэзээ эргэж ирэхийг нь лавлалаа.

“Өглөө нар мандаж, орой нар жаргадаг бус уу. Маргааш нь бас л нар мандаж, жаргана буй. Түүний маргааш нь бас нар жаргах буй. Ув улаан нар дорноос өрнө рүү одож, дахин дорноос өндийн өрнө рүү доошлох үед эргэж ирнэ. Чи намайг хүлээж чадах уу?”

Би дуугүй толгой дохив. Бүсгүй намуухан дуугаа өндөрсгөн “Зуун жил намайг хүлээгээрэй” гэж тов тод хэлэв. “Зуун жил булшны минь дэргэд хүлээж суугаарай. Заавал эргэж ирнэ ээ”

Би хүлээнээ гэж хариуллаа. Тэгтэл хар нүдэнд нь тодхон тусах миний дүрс бүдгэрээд ирэв. Нүдэнд нь гялтагнах нулимсанд бүрэлзчихэв үү гэж бодтол бүсгүй нүдээ анив. Урт сормуусны завсраас нулимс самсаа руу нь урсав. Бүсгүй амьсгал хураажээ.

Би цэцэрлэгт очин хясааны хавтас ясаар нүх ухлаа. Ирмэг нь хурц, том зөөлөн яс таарчээ. Газар ухах зуур хясааны ясны дотор талд сарны гэрэл тусаж гэрэлтэх ажээ. Нойтон шорооны үнэр сэнхийнэ. Нүх бэлэн болж, бүсгүйн цогцсыг дотор нь хийлээ. Тэгээд зөөлөн шороогоор буллаа. Ийнхүү шороо дээрээс нь хийх үед хясааны хавтас ясны ар талд сарны гэрэл тусан гэрэлтэж байв.

Дараа нь оддын унасан хэлтэрхийг түүн булшны дээр дэвслээ. Оддын хэлтэрхийн ирмэг дугираг ажээ. Тэртээх холын тэнгэрээс унах зуур одны хэлтэрхийн дөрвөлжин өнцөг элэгдэн дугуйрчээ гэж бодов. Оддын хэлтэрхийг булшин дээр дэвсэх зуур миний цээж, гар дулааслаа.

Би хөвдөн дээр суун, ингээд зуун жил хүлээх нь ээ гэж бодонгоо гараа урдаа эвхэн суунгаа булшны дүгрэг чулууг илэв. Энэ зуур бүсгүйн хэлсэнчлэн нар зүүнтэйгээс мандлаа. Том улаан нар байв. Нар бүсгүйн хэлснээр өрнө зүгт жаргалаа. Нар ув улаан хэвээр аажмаар доошлон одов. Нэг өдөр өнгөрлөө гэж би дотроо тоолов.

Удалгүй ув улаан нар дахин мандаж, чимээгүйхэн жаргалаа. Хоёр дахь өдөр өнгөрлөө гэж дотроо тооллоо.

Ийнхүү би өдөр хоног тоолох зуур улаан нар хэдийг ч харав даа, мэдсэнгүй. Хоног тоолох бүр, өдөр өнгөрөх бүрд улаан нар толгойн дээгүүр алгасахгүй өнгөрнө. Тэгсэн ч зуун жил болоогүй л байв. Эцэст нь хөвд ургасан бөөрөнхий чулууг илэн бүсгүйг худлаа хэлж хуурсан биш байгаа даа гэж бодогдов. Тэгтэл чулууны доороос намайг чиглэн нэгэн ургамлын ногоон иш цухуйн гарч ирэв. Харсаар байтал урт урган миний цээжний харалдаа ирээд зогсов. Юу билээ гэж бодтол үл ялиг нахилзах ишний үзүүрт бөхөлзөх ганцхан урт нарийн цоморлиг аажмаар дэлгэрэн нээгдэв. Цав цагаан сараана цэцгийн үнэр хамрын гүн рүү нэвт цоргин үнэртлээ. Тэртээх тэнгэрээс шүүдрийн дусал унаж, сараана цэцэг ийш тийш дохилзон ганхав. Би ургаш тонгон хүйтэн шүүдэр дуслах цагаан дэлбээнд уруулаа хүргэв.Сараана цэцгээс нүүрээ холдуулах зуур холын тэнгэрийг санаандгүй хартал тэнд ганцхан үүрийн цолмон л гялалзаж байлаа.

“Зуун жил хэдийн болжээ” гэж тэр үед анзаарч мэдвэй.         

шүлгийн нэг мөр

Японы яруу найрагч, зохиолч, орчуулагч Шүнтаро Таникава гэж мундаг алдартай хүн ажээ. Энэ хүний　生きているということ гэсэн шүлэг бага сургуулийн 6 дугаар ангийн сурах бичигт байдаг юм байна. Энгийн үгтэй хэрнээ сайхан шүлэг. Энгийн хэллэгтэй болохоор орчуулмаар санагдавч даанч шүлэг гэдэг миний хувьд хүршгүй хайрхан юм аа. Базарваань хумпад гэж.

生きているということ

いま生きているということ

それはのどがかわくということ

木もれ陽がまぶしいということ

ふっと或るメロディを思い出すということ

くしゃみすること

あなたと手をつなぐこと

生きているということ

いま生きているということ

それはミニスカート

それはプラネタリウム

それはヨハン・シュトラウス

それはピカソ

それはアルプス

すべての美しいものに出会うということ

そして

かくされた悪を注意深くこばむこと

生きているということ

いま生きているということ

泣けるということ

笑えるということ

怒れるということ

自由ということ

生きているということ

いま生きているということ

いま遠くで犬がほえるということ

いま地球がまわっているということ

いまどこかで産声があがるということ

いまどこかで兵士が傷つくということ

いまぶらんこがゆれているということ

いまいまが過ぎてゆくこと

生きているということ

いま生きているということ

鳥ははばたくということ

海はとどろくということ

かたつむりははうということ

人は愛するということ

あなたの手のぬくみ

いのちということ

Интернэтээс англи орчуулга харлаа, тэгтэл зохиолч, яруу найрагч, орчуулагч Аюурзана вэбблогтоо орчуулсан байхыг оллоо.

Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Ам цангахын,
Алтрах нарнаа гялбахын нэр.
Дууны ая санаанд орохын,
Гэнэт найтаахын,
Дулаахан гараас чинь хөтлөлцөхийн нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Оодон банзал ширтэхийн,
Оддыг ажихын нэр.
Иохан Штраусс,
Пикассо,
Альпын нуруу,
Юм бүхнээс сайхныг олж харахын нэр.
Ужид хүслээс ангижрахын нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Уйлж чадах,
Инээж чадах,
Уурлаж чадах
Эрх чөлөөний нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Нэгтээ нохой хуцаж,
Дэлхий тэнхлэгээ эргэж,
Нэгтээ хүн төрж,
Цэрэг эр шархдан унаж,
Хаа нэгтээ яг одоо хоосон савлуур хойш урагш ганхаж,
Хайран энэ л одоо цаг элж үгүй болохын нэр.
Амьд явна гэдэг,
Амьд явна аа гэдэг, яг одоо бол
Далавчаа шувуу дэвэхийн,
Давалгаа түрэх татрахын нэр.
Бутны ёроолоор төөлүүр хорхой мөлхөхийн,
Бусдыг хайрлахын нэр.
Алганд мэдрэгдэх гарын чинь илч!
Аяа, амьд яваа минь ердөө л үүний хүч.

 Ёстой сайхан орчуулсан байгаа биз дээ.
Энд харин нэг л мөрөн дээр уншигчийн хувьд жаахан бодож суулаа.
"Оодон банзал ширтэхийн," гэсэн мөр. Япон шүлгийн мөрийг шууд орчуулбал "Оодон банзал" гэсэн байх бөгөөд "ширтэх" гэдэг үг байхгүй байгаа юм. Бодоод үзэхэд, "амьд явна гэдэг, энэ бол оодон банзал" гэж орчуулахаар нэг л дутуу. Оодон банзал, Штраусс, Пикассог зэрэгцүүлнэ гэдэг сонин. Тэгэхээр Аюурзанын орчуулснаар "оодон банзал өмссөн охидыг ширтэж, нүд баясгах, сэтгэл хөөрөх" мэдрэмж амьд явахыг мэдрэх бас л нэг баясгалан мөн шүү. Яруу найрагч нь ч эрэгтэй хүн болохоор, ингэж утгыг нь задалж ойлгоход болмоор.
Гэхдээ, нөгөө талаас энэ шүлэг бага ангийн сурах бичигт байдаг, бас эмэгтэйчүүд уншаад юу гэж ойлгох вэ гэсэн талаас нь бодоод үзэхээр арай өөрөөр  тайлбарлаж болмоор санагдлаа. Энэ шүлэг 1960-аад онд бичигдсэн аж. Тэр үед олон улс оронд бүсгүйчүүд өвдөгнөөс дээш, оодон банзал, даашинз өмсөж эхэлсэн байдаг. Гуяа хасаа гаргаж, ийм хувцас өмсөнө гэдэг цоо шинэ үзэгдэл. Тэр үеийн бүсгүйчүүдийн оронд өөрийгөө тавиад бодохоор, богино даашинз, банзал өмсөхөд маш их зориг, зүрх орохоос гадна өмссөн хойно догдлоод л, хөөрөөд л, баярлах, ичингүйрэх зэрэгцээд  л гүйх байх. Яг тэр мэдрэмж гоё. Тийм хувцас өмссөн бүсгүйчүүд эргэн тойронд гүйлдээд ирэхэд эрчүүдийн нүд баясан хөөрнө. Бас гоё. Шинэ зүйлийг зориглон хийх  зүрх, догдлол, хөөр баяр, ичингүйрэх зэрэг олон мэдрэмжийг "оодон банзал" гэсэн үгээр илтгэх гэсэн юм болов уу. Пикассогийн бүтээл хараад нүд баясгах, Штрауссыг сонсоод чих баясах, оддыг ажиж мөрөөдөлд автахтай адилхан гоё мэдрэмж...
...гэж бодогдож, ганц мөрний утгыг өөрийнхөөрөө ойлгосноо тэмдэглэл болгов.

Жич. Би ингээ л бодоо л ойлгосон чинь магадгүй Таникава найрагч "оодон банзал ширтэхийн нэр" гэсэн утгаар бичсэн байж ч болох. Шүлгийг уншсан хүн бүр өөрийнхөөрөө ойлгож мэдэрч явдаг байх даа.


 



    

ганц хоёр хайкү

Японы шүлгийн төрөл хайкүг уншиж, ойлгож, дотроо төсөөлөхөд амаргүй ажээ.  Японы байгаль, цаг уур, заншил, түүхийг мэдэж байж л ойлгож мэдэрч чадах м. Миний хувьд хайкүг уншаад үнэндээ аан гээд өнгөрөхөөс дотор нь орж, мэдрэхэд мэдлэг дутагдаад суухаас өөр шид алга. Харин хайкү судалсан хүнтэй хамт суугаад уншаад яриулаад эхлэхээр хайкү гайхалтай, гайхамшигтай аугаа юм гэж ойлгож эхэлж байна.

Ингээд ганц хоёр хайкү орууллаа.

旦よりしづかに眠り春深し　
 Ашита ёри  (5 үе)
шизүкани нэмүри (7 үе)
харүфүкаши (5 үе)


Өглөөний нар мандах үеийн намуун мөчөөс
илүү амирлангуй хаврын сүүл цаг (утгачилбал)
гэсэн утгатай.

Японы хавар Монголын хавар шиг хавсрагатай, хүйтэн салхилсан, олон янзын ааш зантай биш. Энэ хайкүг дотроо мэдрэе гэвэл Японы хаврыг төсөөлөхгүйгээр бүрэн ойлгохгүй юм шиг байгаа юм.  Дулаахан, намуун. Өглөө нар мандах үе, манан будан дундах ногоон уулс, модод. Чив чимээгүй мөч. Түүнээс ч илүү аниргүй, намуун хаврын сүүлийн өдрүүд....Японы хавар нэг иймэрхүү ажээ.

Хоёр дахь хайкү бол:


ゆく春や蓬が中の人の骨

 Юкү харү я
Ёмогига накано
хито но хонэ


Холдон одох хаврын өдөр,халиуран ургасан эгэл шарилж дунд хүний хувхай яс хөлний дор тээглэнэ гсэн утгатай.

Японы Тоохокү буюу хойд нутгийг голлон хамарсан аймшигт Тэнмэй но Дайкикин гэж нэрлэгдсэн өлсгөлөн 1782-1788 онд болсон юм. Японы түүхэн дэх хамгийн том өлсгөлөнгийн үе. Албан бус байдлаар 1 сая хүн нас барсан гэсэн байдаг. Тэр үеийн түүхийг уншвал зүүдэнд ормоор аймаар. Маш олон хүн үхэж үрэгдэж, цогцос нь хаа сайгүй үлдэж хоцорч. Өлсгөлөнгийн дараа Эномото Сэйфү хэмээхЯпоны алдартай хайкү шүлэгч эмэгтэй хандмаа тэр нутгийг бадарчлан тойрч явахдаа энэ хайкүг бичжээ. Хавар өвс ногоо өтгөн ургаж, тэр дунд эгэл шарилж халиурсан уулын бэлээр алхаж явтал, хөл дор нь тэр өлсгөлөнгийн үед үхэж одсон хүний хувхай яс таарах мөч. Эгэл шарилж  бол хоол хүнсэнд хэрэглэдэг ургамал. Тэгээд Сэйфүгийн энэ мөрийг уншихад, тэрхүү өлсгөлөнгийн үеийг төсөөлж, эгэл шарилж ч ургахгүй, идэх юмгүй өлсөж үхсэн хүнийг бодож, тэрхүү аймшигт үе түүх болж үлдэн, цаг сайхан болж, харин уг гашуун мөчийг сануулж хүний яс энд тэнд хэвтэнэ. (жич. Ёмоги гэх ургамлыг дур мэдэн эгэл шарилж гэчихлээ. Жинхэнэ албан ёсны нэр нь мэддэг хүн хэлээрэй)

Эхлээд энэ хайкүг уншихад юу гэчих вээ гээд ойлгохгүй өнгөрсөн ч, түүхийг нь уншаад ирэхээр хайкүгийн гайхамшиг нь тодорно. Ёстой л мэдэхгүй хүнд эрээн цоохор л байлаа.

За, дараа өөр хайкү уншаад ойлгохоороо бичье дээ.